Tryby postępowania stosowane w dochodzeniu należności finansowych (windykacji) w sprawach gospodarczych

Omawiając powództwa w sprawach gospodarczych, nie sposób jest pominąć zagadnienia trybu postępowania. Otóż sprawy gospodarcze mogą być rozpoznawane przez sądy w postępowaniu w sprawach gospodarczych - Dział IV G KPC lub odrębnym - nakazowym, upominawczym, uproszczonym oraz elektronicznym postępowaniu upominawczym. Ostatni tryb postępowania pozostaje poza zainteresowaniem niniejszego opracowania, z tego też względu nie zostanie omówiony.

Tryb nakazowy

Zasadą jest, że to powód oraz okoliczności faktyczne decydują o trybie postępowania. Zgodnie z art. 484 KPC nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym wydaje się na wniosek powoda zgłoszony w pozwie. Jednakże ustawodawca w art. 485 KPC wskazał, że nakaz zapłaty wydawany jest, jeżeli fakty uzasadniające dochodzone żądanie są udowodnione dołączonym do pozwu:

1. Dokumentem urzędowym.
2. Zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem.
3. Wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu.

Zgodnie z art. 485 § 2 KPC sąd wydaje również nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym przeciwko zobowiązanemu z weksla, czeku, warrantu lub rewersu należycie wypełnionych, których prawdziwość i treść nie nasuwają wątpliwości. W razie przejścia na powoda praw z weksla lub czeku do wydania nakazu niezbędne jest przedstawienie dokumentów do uzasadnienia roszczenia, o ile przejście tych praw na powoda nie wynika bezpośrednio z weksla lub czeku. Ponadto sąd wydaje nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym na podstawie dołączonej do pozwu umowy, dowodu spełnienia wzajemnego świadczenia niepieniężnego, dowodu doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, jeżeli powód dochodzi należności zapłaty świadczenia pieniężnego, odsetek w transakcjach handlowych określonych w ustawie z 8.3.2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych lub kwoty, o której mowa w art. 10 ust. 1 tej ustawy, oraz na podstawie dokumentów potwierdzających poniesienie kosztów odzyskiwania należności, jeżeli powód dochodzi również zwrotu kosztów, o których mowa w art. 10 ust. 2 tej ustawy. W tych sprawach na mocy znowelizowanego art. 486 KPC przewodniczący i sąd podejmują czynności tak, aby pierwsze posiedzenie wyznaczone w celu wydania nakazu zapłaty, rozpoznania sprawy lub nadania jej innego biegu odbyło się nie później niż 2 miesiące od dnia wniesienia pozwu, a jeżeli pozew był dotknięty brakami - od dnia ich usunięcia.

Pozew zawierający żądanie rozpoznania sprawy w postępowaniu nakazowym powinien spełniać wymogi ogólne pozwu (art. 187 KPC). Ponadto warunkiem koniecznym pozwu w postępowaniu nakazowym jest wniosek o wydanie nakazu zapłaty. W wydanym przez sąd nakazie zapłaty nakazuje się pozwanemu, aby w terminie 2 tygodni od dnia doręczenia zaspokoił roszczenie w całości wraz z kosztami lub wniósł środek zaskarżenia (art. 479102 § 1 KPC) - zarzuty. Nakaz zapłaty doręcza się stronom, pozwanemu wraz z odpisem pozwu, odpisami załączników do pozwu oraz z pouczeniem o trybie zaskarżenia nakazu i skutkach jego niezaskarżenia (art. 479102 § 3 KPC). Po utracie mocy lub uchyleniu nakazu zapłaty albo w braku podstaw do jego wydania sąd rozpoznaje sprawę według przepisów ogólnych lub w postępowaniu odrębnym właściwym dla danej sprawy, chyba że przepisy szczególne przewidują inny skutek, w szczególności umorzenie postępowania (art. 479101 § 2 KPC).

Tryb upominawczy

Jeśli zaś chodzi o przesłanki postępowania upominawczego, ustawodawca obok jednej przesłanki pozytywnej - tj. dochodzenia przez powoda roszczenia pieniężnego albo świadczenia innych rzeczy zamiennych (art. 479101 § 1 KPC), wskazał na trzy negatywne przesłanki uniemożliwiające wydanie nakazu zapłaty. Są to:

1. Oczywista bezzasadność roszczenia.
2. Wątpliwości odnośnie do przytoczonych okoliczności.
3. Uzależnienie zaspokojenia roszczenia od świadczenia wzajemnego.

Przepisy regulujące postępowanie upominawcze (art. 499-505 KPC) nie nakładają na powoda obowiązku złożenia w pozwie wniosku o rozpoznanie sprawy w postępowaniu upominawczym. Również doktryna wskazuje, że postępowanie to nie jest zależne od woli powoda, a wymogiem formalnym pozwu nie jest wniosek o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym. Tymczasem praktyka pokazuje, że brak wniosku o wydanie zapłaty w postępowaniu upominawczym może, mimo zaistnienia przesłanek z art. 499 w zw. z art. 479101 § 1 KPC, spowodować rozpoznanie sprawy w postępowaniu zwykłym i skierowanie jej na rozprawę. Dlatego też zawarcie takiego wniosku, wprawdzie nieobligatoryjnego, może przyczynić się do szybszego rozpoznania sprawy w trybie żądanym przez powoda. Pozew w postępowaniu upominawczym powinien spełniać wymogi pozwu (art. 187 KPC). Uchylenie art. 1871 KPC spowodowało brak obowiązku wnoszenia pozwu na formularzu w określonych sprawach. W doktrynie utrwaliło się stanowisko, że skoro KPC nie wymaga, aby pozew zawierał wniosek powoda o rozpoznanie sprawy w postępowaniu upominawczym, sąd powinien rozpoznać z urzędu każdą sprawę w tym postępowaniu, która spełni kryteria art. 479101 § 1 KPC, jeśli nie zajdą okoliczności wskazane w art. 499 KPC . Jednakże z punktu widzenia praktyki, zasadne jest wskazanie przez powoda żądania o rozpoznanie sprawy w postępowaniu upominawczym. Po pierwsze, sąd rozpoznający sprawę nie może domyślać się wniosków powoda. Po drugie zaś, w niektórych przypadkach, mimo istnienia przesłanek z art. 499 KPC, sądy nie wydają nakazów zapłaty w postępowaniu upominawczym, tylko kierują sprawę do rozpoznania w trybie zwykłym. Po wydaniu przez sąd nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, w razie prawidłowego wniesienia sprzeciwu nakaz zapłaty traci moc, a przewodniczący wyznacza rozprawę i przekazuje sprawę do rozpoznania, w zależności od jej rodzaju, albo w postępowaniu zwykłym, albo w postępowaniu odrębnym, np. uproszczonym. Jednakże sąd może na zasadzie art. 1481 § 1 KPC uznać, mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, chyba że strona w pierwszym piśmie procesowym (sprzeciwie) złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy (art. 1481§3 KPC). Istotne jest, że sąd z urzędu bada, w jakim trybie sprawa powinna być rozpoznana oraz czy podlega rozpoznaniu według przepisów o postępowaniu odrębnym, i wydaje odpowiednie zarządzenia. W wypadkach przewidzianych w ustawie przewodniczący wyznacza posiedzenie niejawne w celu wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym (art, 201 § 1 KPC). Natomiast zgodnie z § 2, jeżeli sprawę wszczęto lub prowadzono w trybie niewłaściwym, sąd rozpozna ją w trybie właściwym lub przekaże właściwemu sądowi do rozpoznania w takim trybie. Wydając nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, sąd nakazuje pozwanemu, aby w terminie 2 tygodni od dnia doręczenia zaspokoił roszczenie w całości wraz z kosztami lub wniósł środek zaskarżenia (art. 505 § 1 KPC) - sprzeciw. Nakaz zapłaty doręcza się stronom, pozwanemu wraz z odpisem pozwu, odpisami załączników do pozwu oraz z pouczeniem o trybie zaskarżenia nakazu i skutkach jego niezaskarżenia (art. 479102 § 3 KPC). Po utracie mocy lub uchyleniu nakazu zapłaty albo w braku podstaw do jego wydania, sąd rozpoznaje sprawę według przepisów ogólnych lub w postępowaniu odrębnym właściwym dla danej sprawy, chyba że przepisy szczególne przewidują inny skutek, w szczególności umorzenie postępowania (art. 479101 § 2 KPC).

Tryb uproszczony

W postępowaniu w trybie uproszczonym rozpoznaje się sprawy o świadczenie, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 20 000 złotych, a w sprawach o roszczenia z rękojmi lub gwarancji - jeżeli wartość przedmiotu umowy nie przekracza tej kwoty (art. 5051 § 1 KPC).

Z trybu upominawczego ustawodawca wyłączył następujące rodzaje spraw:

1. Należące do właściwości sądów okręgowych.
2. Małżeńskich i ze stosunków między rodzicami a dziećmi.
3. Z zakresu prawa pracy rozpoznawanych z udziałem ławników.
4. Z zakresu ubezpieczeń społecznych, z wyjątkiem spraw wymienionych w art. 477B§ 2 pkt 1-4 KPC i spraw o rentę.

Ponadto sąd może rozpoznać sprawę z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym, jeżeli może to przyczynić się do sprawniejszego rozpoznania sporu (art. 5051 § 3 KPC).

Istotną zmianą w postępowaniu uproszczonym jest odejście przez ustawodawcę od dotychczasowego wymogu składania pism procesowych na urzędowych formularzach. W doktrynie wskazuje się, że postępowanie uproszczone jest postępowaniem odrębnym, a celem jego wprowadzenia było przyspieszenie i uproszczenie rozpoznawania w procesie cywilnym nieskomplikowanych spraw, a także spraw o małej wartości przedmiotu sporu. Postępowanie to odznacza się szeregiem rozwiązań dyscyplinujących strony i upraszczających przebieg postępowania.

Ostatnia nowelizacja wprowadziła również zmiany w zakresie opłaty od pozwu w postępowaniu upominawczym. Obecnie uiszcza się opłatę stałą uzależnioną od wartości przedmiotu sporu stosownie do brzmienia art. 13 ust. 1 KSCU.

Opracował:
Piotr Witkowski
Kancelaria Prawa Upadłościowego KPU