Przewłaszczenie wierzytelności na zabezpieczenie a upadłość konsumencka

Co do zasady przewłaszczenie stanowi formę zabezpieczenia spłaty długu. Do chwili obecnej nie została ona wprost uregulowana w k.c. Jednakże prawo bankowe w art. 101 ust. 1 przewiduje możliwość zabezpieczenia w tej formie wierzytelności banku. Dlatego też z przewłaszczeniem najczęściej spotykamy się przy zawieraniu umów z bankiem, np. kredyt na zakup samochodu. Jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby zabezpieczyć należności każdego innego wierzyciela.

Czym jest przewłaszczenie?

Przewłaszczenie stanowi umowę, na mocy której dłużnik przenosi na wierzyciela prawo własności nieruchomości lub innych składników swojego majątku do czasu spłaty zadłużenia.

Ważne jest, że dłużnik w trakcie trwania umowy przewłaszczenia nie jest właścicielem przedmiotu zabezpieczenia. W zależności od przyjętego wariantu – po spłacie wierzytelności (długu) prawo własności albo automatycznie wraca do dłużnika (warunek rozwiązujący), albo po stronie wierzyciela powstaje obowiązek zwrotnego przeniesienia prawa własności na dłużnika (warunek zawieszający).

Powyższe rozwiązania nie dotyczą jednak nieruchomości, których nie można przenieść pod żadnym warunkiem. Dlatego też przewłaszczenie nieruchomości może polegać wyłącznie na zawarciu bezwarunkowej umowy przeniesienia jej własności oraz jednoczesnym zobowiązaniu się wierzyciela do zwrotnego jej przeniesienia po spłacie długu.

Zobacz: Kancelarie Prawa gospodarczego

Skuteczność przewłaszczenia po ogłoszeniu upadłości

Zgodnie z treścią art. 84 ust. 2 p.u. „umowa przeniesienia własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa zawarta w celu zabezpieczenia wierzytelności jest skuteczna wobec masy upadłości, jeżeli została zawarta w formie pisemnej z datą pewną”.

Pojęcie daty pewnej występuje w dwóch znaczeniach:

• urzędowego poświadczenia przez notariusza daty dokonania danej czynności prawnej (zawarcia umowy),
• daty dokonania czynności prawnej w dacie, w której istniał inny dokument obejmujący daną czynność prawną. Chodzi tutaj m.in. o dokonanie danej czynności prawnej w jakimkolwiek dokumencie urzędowym, np. decyzji podatkowej czy publicznych aktach rejestrowych.

Umowa przewłaszczenia jest skuteczna względem masy upadłościowej w przypadku „posiadania” daty pewnej w jakimkolwiek z przytoczonych znaczeń.

Bezskuteczność przewłaszczenia po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej

Samo zawarcie umowy z datą pewną nie wystarcza do dokonania skutecznego przewłaszczenia.

Zgodnie z dyspozycją art. 127 ust. 3 p.u. bezskuteczne jest zabezpieczenie długu niewymagalnego, dokonane przez upadłego w ciągu 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Przy czym podmiot, który otrzymał zabezpieczenia, może w drodze powództwa lub zarzutu żądać uznania go za skuteczne, jeżeli w czasie ich dokonania nie wiedział o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości (niewypłacalności dłużnika).

Sposób zaspokojenia wierzyciela z przedmiotu przewłaszczenia

Skuteczność umowy przewłaszczenia nie oznacza, że wierzyciel zachowa własność przewłaszczonej rzeczy. Artykuł 70¹ p.u. stanowi, że do rzeczy, wierzytelności i innych praw majątkowych przeniesionych przez upadłego na wierzyciela w celu zabezpieczenia wierzytelności nie stosuje się przepisów o wyłączeniu z masy upadłości. Natomiast odpowiednio stosuje się przepisy ustawy o zastawie i wierzytelności zabezpieczonych zastawem.

Tym samym przedmiot zabezpieczenia wchodzi do masy upadłości. Natomiast wierzyciel po dokonaniu zgłoszenia wierzytelności ma prawo do zaspokojenia się ze środków pochodzących ze sprzedaży tej wierzytelności. I przysługuje mu pierwszeństwo w zaspokojeniu się z tych środków.