Przesłanki przedmiotowe i podmiotowe ogłoszenia upadłości konsumenckiej

Niewypłacalność jako przesłanka przedmiotowa ogłoszenia upadłości konsumenckiej i otwarcia postępowania układowego z wierzycielami.

I Bezwzględny brak przesłanki moralności płatniczej dla ogłoszenia upadłości konsumenckiej i uwzględnienia wniosku o zawarcie układu z wierzycielami na zgromadzeniu wierzycieli:

Ustawodawca nowelą z 30.08.2019 r. uchylił art. 491⁴ pr. upadł., który dla ogłoszenia upadłości konsumenckiej wprowadzał poprzednio cenzus moralności płatniczej. Ustawodawca w szczególności zrezygnował z regulacji, w myśl której sąd oddalał wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie bądź wskutek rażącego niedbalstwa.

W aktualnym stanie prawnym w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości konsumenckiej ani nie podlegają badaniu przyczyny, dla których dłużnik stał się niewypłacalny, ani nie warunkują one ogłoszenia upadłości dłużnika (konsumenta).

II Względny brak przesłanki cenzusu majątkowego dla ogłoszenia upadłości konsumenckiej:

Stosownie do art. 4917 ust. 1 pr. upadł. w postępowaniu odrębnym w przypadku, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania albo w masie upadłości brak jest płynnych funduszów na ich pokrycie, koszty te pokrywa tymczasowo Skarb Państwa. Ustawodawca zakłada, że w razie takiej potrzeby koszty postępowania upadłościowego konsumenta ponoszone są przez Skarb Państwa. Jest to zasada odwrotna do normy prawnej wyrażonej w art. 13 ust. I pr. upadł., zgodnie z którą sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów.

Niemniej jednak istnieje wyjątek, w którym cenzus majątkowy dłużnika odgrywa istotną rolę z perspektywy upadłości konsumenckiej. Zgodnie z art. 491² ust. 2 pr. upadł. przepis art. 13 pr. upadł. stosuje się odpowiednio wówczas, gdy wniosek o ogłoszenie upadłości złożył wyłącznie wierzyciel (w przypadku zbiegu wniosku dłużnika i wierzyciela ogłoszenie upadłości konsumenckiej przepis art. 13 pr. upadł. nie ma zastosowania).

Ponadto w myśl art. 491²5 ust 3 pr. upadł. sąd upadłościowy uwzględnia wniosek dłużnika o otwarcie postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli albo może skierować go do tego postępowania, tylko wówczas jeżeli możliwości zarobkowe dłużnika oraz jego sytuacja zawodowa wskazują na zdolność do pokrycia kosztów postępowania o zawarcie układu oraz możliwość zawarcia i wykonania układu z wierzycielami.

III Niewypłacalność dłużnika jako przesłanka przedmiotowa dla ogłoszenia upadłości konsumenckiej albo otwarcia postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli:

Zgodnie z zasadą ogólną wyrażoną w treści art. 10 pr. upadł. upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny.

Dotyczy to – lege non distinguente¹ – także upadłości konsumenckiej i wniosku o otwarcie postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli. Sąd nie może ogłosić upadłości konsumenckiej w stosunku do osoby fizycznej, która jest w istocie rzeczy wypłacalna. Co istotne, wierzyciel wypłacalnego dłużnika nie ma tytułu do złożenia zażalenia na postanowienie sądu w przedmiocie ogłoszenia upadłości, w tym także względem osoby, która jest wypłacalna. Z tej przyczyny przesłanka niewypłacalności wnioskodawcy powinna być szczegółowo badana przez sąd upadłościowy. Sąd nie jest związany zakresem twierdzeń dłużnika o przyczynach i stanie jego niewypłacalności.

W języku potocznym niewypłacalność to niezdolność do dotrzymania swoich zobowiązań finansowych, wypłacenia komuś pieniędzy. Niemniej przepisy prawa upadłościowego precyzują pojęcie niewypłacalności.

Zgodnie z treścią art. 11 ust. l pr. upadł. dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli utracił on zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

Artykuł 11 ust. 2 pr. upadł. (przesłanka tzw. nadmiernego zadłużenia) w ogóle nie ma zastosowania do osób fizycznych, dlatego jest on bezprzedmiotowy z punktu widzenia analizy przepisów o upadłości konsumenckiej.

IV Utrata zdolności do wykonywania choćby jednego wymagalnego zobowiązania pieniężnego:

Artykuł 11 ust. 1 pr. upadł. stanowi, że dłużnika uważa się za niewpłacalnego, jeżeli utracił on zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Upadłość konsumencką można jednak prowadzić przy jednym wierzycielu (art. 491² ust. 2 pr. upadł.). Oznacza to, że w przypadku upadłości konsumenckiej dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli utracił on zdolność do wykonywania choćby jednego wymagalnego zobowiązania pieniężnego. W postępowaniu o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli przez osobę fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej nie ma odpowiednika art. 491² ust. 2 pr. upadł., a zatem wymagana jest wielość wierzycieli. Tak zwana utrata płynności dotyczy – lege non distinguente¹ – zarówno zobowiązań prywatnoprawnych, jak i publicznoprawnych.

W praktyce upadłości konsumenckiej gros zobowiązań będą stanowiły zobowiązania prywatnoprawne. Obecne brzmienie art. 1 l ust. 1 pr. upadł. ogranicza stan niewykonywania zobowiązań tylko do zobowiązań pieniężnych, to jest takich, w których przedmiotem świadczenia jest pieniądz. Wymagalność zobowiązania oznacza stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. Termin spełnienia świadczenia może być oznaczony (np. w treści czynności prawnej, w decyzji administracyjnej, w orzeczeniu sądowym), może wynikać z właściwości zobowiązania czy z wezwania do spełnienia świadczenia (art. 455 k.c.). W szczególnych przypadkach (zmniejszenie zabezpieczenia wierzytelności, niewypłacalność dłużnika) można żądać spełnienia świadczenia bez względu na zastrzeżony termin (art. 458 k.c.).

Należy przyjąć, że niewykonywanie zobowiązań w rozumieniu art. 11 ust. 1 pr. upadł. ma miejsce w przypadku opóźnienia i zwłoki (art. 476 k.c.). Nie dotyczy natomiast następczej, niezawinionej niemożliwości spełnienia świadczenia z zobowiązania wzajemnego i zobowiązania zwykłego (art. 475 i 495 k.c.).

W związku z użytym przez ustawodawcę wyrażeniem w brzmieniu: „utrata zdolności do wykonywania zobowiązań pieniężnych” stwierdzić należy, że ustawodawca wprowadził regulację, zgodnie z którą samo zaprzestanie wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych nie oznacza jeszcze, iż ziściła się podstawa niewypłacalności w postaci utraty płynności. W uzasadnieniu projektu ustawy z 15.05.2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne wskazano, że sam fakt braku zapłaty nie świadczy bowiem jeszcze o tym, że dłużnik jest niewypłacalny, a w konsekwencji, że powinno być wobec niego wszczęte postępowanie upadłościowe. Konieczny jest zły stan finansów uniemożliwiający uregulowanie zobowiązań pieniężnych.

Przypisy:

¹Lege non distinguente nec nostrum est distinguere – gdy ustawa nie rozróżnia, nie do nas należy rozróżnianie.