Czym jest upadłość konsumencka

Co to jest upadłość konsumencka?

Bardzo dawno temu...

Dowiedziałeś się niedawno o możliwości ogłoszenia tzw. upadłości konsumenckiej. Wzbudziło to twoje zainteresowanie, a zarazem zdziwienie? Wiedz zatem, że nie jest to nic nowego – takie rozwiązanie (postępowanie) znane jest od zarania ludzkiej historii.

Większość z nas słyszała o Kodeksie Hammurabiego, który aktualnie złożony jest w paryskim Luwrze. Faktycznie jest to pewien zbiór reguł (zasad) regulujących najważniejsze relacje w ówczesnym społeczeństwie. Otóż, fakt powszechnego darowania długów miał miejsce w roku 1792 p.n.e. Wspomniany Kodeks powstał najprawdopodobniej w 1762 r. p.n.e. A w jego zakończeniu czytamy: „Niech możni nie uciskają słabych. Prawo musi chronić wdowy i sieroty (….), tak aby uciskani mieli sprawiedliwość”.

Innym przykładem stosowanej od wieków praktyki oddłużania jest tzw. Kamień z Rosetty, który znajduje się obecnie w zbiorach Muzeum Brytyjskiego w Londynie. Zapis widniejący na kamiennej płycie podaje informacje, że w 196 r. p.n.e. faraon Ptolemeusz zniósł wszelkie długi w Egipcie i poza nim.

I na koniec historycznych rozważań warto jedynie wspomnieć o anulowaniu długów zapisanym w Starym Testamencie. Taka sytuacja miała miejsce co siedem lat w roku szabatowym i dotyczyła udzielonych pożyczek biednym przez bogatych. W roku szabatowym wszelkie udzielone pożyczki przekształcały się w dary udzielone ubogim.

Tak też każdy, kto myśli o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej, powinien uświadomić sobie, że sytuacja, w jakiej się znalazł, znana jest ludzkości od wieków. Możliwość umorzenia długów nie jest niczym nowym, a już na pewno nie jest niczym wstydliwym.

Czym jest upadłość konsumencka w polskim systemie prawa?

W największym uproszczeniu (Essentialia negotii) można z cała odpowiedzialnością stwierdzić, że upadłość konsumencka oznacza bankructwo osoby fizycznej, która nie jest przedsiębiorcą (tzn. na chwilę składania wniosku nie prowadzi działalności gospodarczej). Jako powód ogłoszenia upadłości przyjmuje się istniejący stan tzw. niewypłacalności.

Według doktryny i orzecznictwa przyjmuje się, że stan niewypłacalności ma miejsce wówczas, gdy dłużnik (potencjalny upadły – konsument) stracił zdolność do wykonywania swoich zobowiązań finansowych (np. przestał spłacać kredyt/-y lub pożyczkę i/albo inne zobowiązania). Jak też widać, najważniejszą przesłanką jest to, że dłużnik nie jest w stanie zapłacić tego, czego termin już minął (nastąpił) Jako przykład można podać sytuację, iż dłużnik nie ma wystarczającej sumy pieniędzy, by mógł zakupić najpotrzebniejsze artykuły życia codziennego i jednocześnie zapłacić za zaległe raty kredytu (pożyczki) lub czynszu za mieszkanie. Kluczowym celem upadłości konsumenckiej jest umorzenie zobowiązań (funkcja oddłużeniowa), a w drugiej kolejności spłata jego długów (funkcja windykacyjna). To proste zdanie przedstawia całą istotę upadłości konsumenckiej.

Dzięki upadłości konsumenckiej osoba zadłużona ma szansę na powrót do normalnego życia jako człowiek i obywatel. Może rozpocząć legalną pracę, płacić podatki i składki na ubezpieczenie społeczne oraz regulować swoje zobowiązania. Oczywiście taka możliwość nie jest bezwarunkowa. Warunkiem koniecznym jest ustalenie, że konsument (dłużnik) przed ogłoszeniem stanu upadłości oraz w jej trakcie działał zgodnie z zasadami prawa. Jak widać, wachlarz potencjalnych korzyści, które płyną z dobrodziejstwa upadłości konsumenckiej, jest bardzo atrakcyjny.

Na koniec warto jeszcze zaznaczyć, że w resorcie Ministerstwa Sprawiedliwości trwają aktualnie prace nad dalszą liberalizacją prawa upadłościowego w zakresie upadłości konsumenckiej. Do najważniejszych propozycji tych zmian ma należeć możliwość skorzystania z dobrodziejstwa oddłużenia dla osób, które doprowadziły do swojego stany niewypłacalności na skutek lekkomyślnego zaciągania dalszych zobowiązań finansowych, mimo że w czasie ich uzyskania już znajdowały się w tragicznej sytuacji finansowej. Planowana nowelizacja ma wejść w życie 1 stycznia 2019 roku, ale czy tak się stanie? Zobaczymy niedługo.

Aktualny stan prawny upadłości konsumenckiej w polskim systemie prawa

1. Upadłość konsumencka
1. Czym jest upadłość konsumencka

Upadłość konsumencka to używane w języku prawniczym określenie odrębnego postępowania upadłościowego przewidzianego dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, mającego na celu przede wszystkim oddłużenie osoby, której niewypłacalność nie jest następstwem zawinionego działania czy też rażącego niedbalstwa. Co do zasady przeprowadzenie całej procedury skutkuje umorzeniem zobowiązań powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości. Przy tym warunkiem zaistnienia powyższego skutku jest uczciwe i zgodne z przepisami zachowanie dłużnika w toku całego postępowania upadłościowego.

Ponadto upadłość konsumencka służy zbiorowemu zaspokojeniu roszczeń wierzycieli, którzy zgłosili swoją wierzytelności ustanowionemu w sprawie sędziemu-komisarzowi. W powyższym celu w toku postępowania upadłościowego co do zasady następuje likwidacja (spieniężenie) całego albo części majątku dłużnika. Uzyskane w ten sposób środki pieniężne rozdzielane są między wierzycieli biorących udział w postępowaniu upadłościowym. Należy jednak zaznaczyć, że przewidziana jest również możliwość zawarcia z wierzycielami układu, który może uchronić majątek dłużnika przed jego likwidacją.

Do końca 2015 r. upadłość konsumencka mogła zostać ogłoszona jedynie na żądanie dłużnika. Postępowanie to nie mogło zostać wszczęte ani na wniosek wierzyciela, ani z urzędu. Przy czym dłużnik nie miał obowiązku złożenia wniosku o upadłość, było to bowiem jedynie jego prawo, z którego nie musiał korzystać. Od dnia 1 stycznia 2016 r. możliwość złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej dłużnika ma również wierzyciel. Niemniej nadal złożenie wniosku przez samego dłużnika należy do sfery jego praw, a nie obowiązków.

W związku z powyższym dłużnik nie ponosi jakiejkolwiek odpowiedzialności z tytułu niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Należy zaznaczyć, że skorzystanie z instytucji upadłości konsumenckiej nie jest ograniczone żadnym terminem, a więc dłużnik może złożyć stosowny wniosek w każdym czasie.

2. Przepisy regulujące upadłość konsumencką

Instytucji upadłości konsumenckiej poświęcone zostały art. 4911- 49123 pr. up. W sprawach nieuregulowanych wyżej wskazanymi przepisami stosuje się odpowiednio - z pewnymi wyraźnie wskazanymi wyjątkami - przepisy ogólne o postępowaniu upadłościowym i jego skutkach (art. 491 2 ust. 1 pr. up.).

Do zawarcia układu, jego skutków, zmiany oraz uchylenia stosuje się natomiast odpowiednio przepisy o układzie w postępowaniu upadłościowym prowadzonym wobec przedsiębiorców - również z drobnymi wyraźnie wskazanymi wyjątkami (art. 49l 23 pr. up.). Przy czym od dnia 1 stycznia 2016 r. (tj. po wejściu w życie zmian wprowadzonych przepisami ustawy - Prawo restrukturyzacyjne) w zakresie nieuregulowanym przepisami ustawy - Prawo upadłościowe do układu i jego skutków dodatkowo odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy ustawy - Prawo restrukturyzacyjne (art. 266f w zw. z art. 49123 pr. up.).

Odpowiednie stosowanie przepisów oznacza bądź stosowanie odnośnych przepisów wprost, bądź stosowanie ich z pewnymi modyfikacjami bądź też niestosowanie ich wcale. Ocena tego, który wariant zostanie przyjęty w odniesieniu do konkretnego przepisu, dokonywana jest w drodze wykładni prawa.

3. Zarys przebiegu upadłości konsumenckiej

Przebieg upadłości konsumenckiej można zasadniczo podzielić na trzy etapy:

• Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości konsumenckiej (rozpoznanie wniosku).
• Właściwe postępowanie upadłościowe.
• Umorzenie zobowiązań i wykonanie planu spłaty wierzycieli.

Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości konsumenckiej wszczyna wniosek złożony przez dłużnika we właściwym sądzie. Na tym etapie sąd najpierw bada, czy wniosek spełnia wszystkie wymogi formalne, a następnie dokonuje oceny, czy zostały spełnione wszystkie przesłanki uzasadniające ogłoszenie upadłości konsumenckiej i czy nie zachodzą okoliczności skutkujące oddaleniem wniosku. Zgodnie z dotychczasową praktyką zazwyczaj przeprowadzana jest przynajmniej jedna rozprawa, na której sąd przesłuchuje dłużnika. Postępowanie to kończy postanowienie, w którym sąd albo ogłasza upadłość konsumencką, albo oddala wniosek. Na postanowienie oddalające wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej przysługuje zażalenie.

Wydanie postanowienia o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej inicjuje kolejny etap, tj. właściwe postępowanie upadłościowe, które prowadzone jest przez syndyka pod nadzorem sędziego-komisarza. W jego toku syndyk przede wszystkim ustala skład masy upadłości, sporządza listę wierzytelności oraz przeprowadza likwidację (spieniężenie) wszystkich składników masy upadłości i dokonuje podziału uzyskanych w ten sposób środków między wierzycieli ujętych na liście wierzytelności. Likwidacja masy upadłości przeprowadzana jest, jeśli dłużnik posiadał majątek wchodzący w jej skład, w przeciwnym razie syndyk poprzestaje na sporządzeniu listy wierzytelności. W zależności od sytuacji majątkowej upadłego dłużnika właściwe postępowanie upadłościowe kończy odpowiednio wykonanie ostatecznego planu podziału środków masy upadłości albo zatwierdzenie listy wierzytelności. Na tym etapie na wniosek upadłego, a także każdego z wierzycieli (w przypadku postępowania upadłościowego wszczętego na wniosek wierzyciela) może zostać zwołane zgromadzenie wierzycieli w celu zawarcia układu. Przyjęcie układu przez wierzycieli, po jego zatwierdzeniu przez sąd, kończy zasadniczo postępowanie. Ostatnim etapem postępowania upadłościowego - o ile nie dojdzie do zawarcia układu - jest orzeczenie o umorzeniu zobowiązań dłużnika, ewentualnie wykonanie planu spłaty wierzycieli. W sytuacji gdy właściwe postępowanie upadłościowe nie pozwoliło na zaspokojenie wszystkich zobowiązań, sąd po wysłuchaniu syndyka, wierzycieli i upadłego dokonuje oceny jego osobistej sytuacji i podejmuje decyzję o ustaleniu planu spłaty wierzycieli albo o umorzeniu zobowiązań bez ustalania takiego planu. Uprawomocnienie się postanowienia o ustaleniu planu spłaty wierzycieli albo umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty oznacza formalne zakończenie postępowania. Niemniej w przypadku ustalenia planu spłaty wierzycieli, w okresie jego wykonywania upadły jest jeszcze obowiązany składać sądowi corocznie sprawozdanie z jego wykonania oraz powstrzymywać się przed podejmowaniem czynności dotyczących jego majątku, które mogłyby pogorszyć jego zdolność do wykonania planu spłaty wierzycieli. Wykonanie planu spłaty wierzycieli jest stwierdzane postanowieniem sądu.




Opracował:
Piotr Witkowski
KANCELARIA PRAWA UPADŁOŚCIOWEGO